زرشک (به انگلیسی: Barberry یا Berberies) درختچه‌ای تیغدار به طول ۱ تا ۵ متر است. چوب آن به رنگ قرمز، قهوه‌ای یا زرد است. برگ‌های آن بیضی شکل با دندانه‌های اره‌ای و میوه اش قرمز رنگ بیضوی شکل و ترش مزه‌است. به ریشهٔ درخت زرشک«آئر خیس» گفته می‌شود.

انتهای بهار و ابتدای تابستان فصل شکوفه دادن بوته زرشک است، غنچه‌های زرد رنگ زرشک در فصل پاییز رنگ قرمز گیلاسی به خود می‌گیرند.

زرشک بومی مناطق معتدل و نیمه استوایی اروپا، آسیا، آفریقا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی است. کشور ایران بزرگترین تولیدکننده زرشک در دنیا است که در این میان استان خراسان جنوبی و شهرستان قائنات با در اختیار داشتن نزدیک به ۹۷ درصد از اراضی زیرکشت این محصول، تولید ۹۵ درصد از زرشک دنیا را در اختیار دارد.

سبوس و ریشه زرشک حاوی مواد شیمیایی به نام آلکالوئید ایزو کیتولین است. این ترکیباتدر خواص آنتی بیوتیکی دارد. برخی ازآن‌ها باعث پائین آوردن تب، کاهش تورم و فشار خون شده و به تنظیم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب کمک می‌کنند.

برای برطرف کردن سوزش ادرار مفید است.
واریس را درمان می‌کند.
نقرس و رماتیسم را برطرف می‌کند.
بی اشتهایی را برطرف می‌کند.
اعمال دستگاه گوارش را منظم می‌کند و سوء هاضمه را از بین می‌برد.
برای درمان زردی و یرقان موثر است.
آنهایی که مبتلا به ورم طحال هستند می‌توانند برای معالجه از این گیاه کمک بگیرند.
برای معالجه بواسیر نافع است.
برای شست‌وشوی چشم ، می توان از جوشانده ریشه و ساقه زرشک استفاده کرد.
برای درمان یرقان و زردی موثر است.
اسهال‌های مزمن را درمان می‌کند.
برگ زرشک دارای مقدار زیادی ویتامین ث می‌باشد.
در موقع آنژین و گلودرد، دم کرده برگ زرشک را غرغره کنید.
مصرف مقدار زیاد زرشک و یا ساقه و برگ آن برای زنان حامله مناسب نیست.
میزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی می‌تواند سبب ناراحتی معده و روده‌ها شود و جذب ویتامین B کافی در بدن را مشکل می‌کند.
جویدن برگ زرشک، باعث محکم شدن لثه و دندان می شود.

به سبب الکالوئيد بربرين موجود درآن قادر به درمان اعتياد با ترياک بوده. و اعتياد معتادان را بر طرف می‌نمايد. مضافا" اينکه اين اثر بخشی در حيوانات آزمايشگاهی که بطور مصنوعی به مرفين معتاد گرديده بودند کرارا" به اثبات رسيده است.
زرشک دارای مزاج سرد و خشک است و مصلحهای آن عبارتند از: میخک، شکرسرخ و شیرینی‌های طبیعی ... زرشک تسکین دهنده صفرا و خون و تشنگی و حرارت معده و کبد، تقویت کننده قلب و کبد معده گرم می‌باشد. به تنهایی یا با داروهای گرم مانند دارچین و عسل و ... برای تقویت کبد سرد و تر و بازکردن انسداد مجاری کبدی و سردی احشا مفید است. مصرف زیاد آن برای سرد مزاجان بلغمی و سوداوی مضر است. غلامرضاکردافشاری، حوریه محمدی کناری و سیدسعید اسماعیلی. کتاب تغذیه در طب ایرانی، اسلامی. نسل نیکان، ۱۳۹۲.

قابض است و تقویت کننده قلب و کبد است و برای برطرف کردن بیماریهای کبدی مفید است این گیاه درد مفصلی روماتیسم و تورم را تسکین می بخشد.

انواع عفونت هائی که زرشک می تواند در درمان آن ها موثر واقع شود عبارت است از عفونت گلو، مجاری ادراری مجاری معده ای روده ای، ریه ها، عفونتهای مخمری و اسهال است باید توجه کرد که پاره ای از عفونت ها در صورت مصرف نکردن آنتی بیوتیک ممکن است خطرناک باشد.

هرگز در ین فکر نباشید که در صورتی که بدن شما به آنتی بیوتیک قویتر نیاز دارد به جای آن از گیاهانی مانند زرشک استفاده کنید.
- بواسیر خونی را درمان می کند
- خونریزی را برطرف می کند
- صفرابر است
- دم کرده زرشک را برای بر طرف کردن ناراحتی ها دهان غرغره کنید.

خواص ریشه، پوست و ساقه

سبوس و ریشه زرشک حاوی انواع بسیاری از مواد شیمیایی به نام آلکالوئید ایزو کیتولین است. دانشمندان و محققان این ترکیبات را در طول سالیانه متمادی مورد تحقیق و بررسی قرار داده اند، ولی پی بردند که آنها در واقع خواص آنتی بیوتیکی دارد. برخی ازآنها باعث پائین آوردن تب، کاهش تورم و فشار خون شده و به تنظیم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب کمک می کنند.
- برای برطرف کردن سوزش ادرار مفید است، واریس را درمان می کند.
- نقرس و رماتیسم را برطرف می کند.
- بی اشتهایی را برطرف می کند.
- اعمال دستگاه گوارش را منظم می کند و سوء هاضمه را از بین می برد.
- برای درمان زردی و یرقان موثر است.
- آنهایی که مبتلا به ورم طحال هستند می توانند برای معالجه از این گیاه کمک بگیرند.
- برای معالجه بواسیر نافع است.

خواص برگ زرشک

- اسهال های مزمن را درمان می کند - برگ زرشک دارای مقدار زیادی ویتامین ث می باشدبنابراین در درمان بیماری اسکوربوت اثر مفید دارد- در موقع آنژین و گلودرد، دم کرده برگ زرشک را غرغره کنید.
- مصرف مقدار زیاد زرشک و یا ساقه و برگ آن برای زنان حامله مناسب نیست.
- میزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی می تواند سبب ناراحتی معده و روده ها شود و جذب ویتامین B کافی در بدن را مشکل می کند.

اگر زرشك به صورت صحیح استفاده شود ماده دارویی بی خطری است، اما در صورت باردار بودن از مصرف آن اجتناب ورزید.
امیزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی می تواند سبب ناراحتی معده و روده هاا شود، و جذب ویتامین B كافی در بدن را مشكل كند.

اگر به علت عفونتهای مكرر غالباً آنتی بیوتیك زیاد مصرف كرده اید، پزشك شما به عوض داروهای تجویزی، ممكن است داروهای گیاهی را نیز مدنظر قرار دهد. دلایل متعددی برای این ادعا وجود دارد. زرشك می تواند احساس سرحال بودن به شما دهد و شما را از سایر معالجات نجات دهد. همچنین، میزان مقاومت به آنتی بیوتیكها رو به افزایش است. به منظور رهایی از این وضعیت. بسیاری از معالجین به سایر راههای درمان بیماریها روی می آورند. دلیل دیگر این است كه بدن شما در واكنش به انواع آنتی بیوتیكها دچار تغییرات میشود و این تغییرات همیشه خوب نیست.

فلور نرمال كه در بدن همه ما وجود دارد و ما را در مبارزه با عفونت كمك می كند، می تواند در اثر مصرف مكرر آنتی بیوتیكها از بین برود. درمانگر ممكن است شما را یاری كند تا این "باكتری خوب" good bacteria را از طریق رهایی مقطعی از مصرف انواع آنتی بیوتیكها، دوباره در خود بازیابید.بنا به دلایل مشابه. پماد زرشك را نیز می توان برای درمان ورم مفاصل یا پسوریازیس تجویز كرد، چون داروهایی كه به طور مرتب برای درمان این حالات مصرف میشوند ممكن است تعادل بدن شما را مختل سازند.

باً عوارض جانبی ناشی از معالجات درمانی قوی سبب تحریك واكنشهایی در بدن میشوند كه به مثابه یك بیماری كاملاً جدید می تواند جلوه كند. صرفنظر از هرگونه دلیل، وقتی درمانگر شما بداند كه قطع مصرف دارو هیچگونه خطری برای سلامتی شما ندارد، می تواند در عوض، مصرف زرشك را تجویز كند.

زرشك همچنین می تواند به عنوان یك روش پیشگیرانه توصیه شود. هرگز نباید بیش از پنج تا هفت روز زرشك مصرف كرد. اگر معده شما حساس است، مصرف این ماده به مدت سه تا پنج روز احتمالاً كافی است. برای درمان گلودرد، عفونتهای مثانه، اسهال، برونشیت یا عفونتهای مخمری از اشكال قابل مصرف زرشك حالت مورد نظر را بر گزینید:

چای: 2 تا 4 گرم ریشه خشك زرشك خیس خورده، روزانه 3 بار.

تنتور: (محلول 5.1 ساخته شده از گیاه و الكل یا گل، الكل و آب) به میزان 3 تا 6 میلی لیتر (2.1 یا 2.1 1 قاشق چایخوری، روزانه سه بار)

عصاره های خشك: 250 تا 500 میلی گرم، روزانه سه بار.

برای درمان آرتریت، پسوریازیس، ناراحتیهای پوستی: 10 درصد عصاره زرشك را روزانه سه بار روی پوست بدن بمالید.

باید توجه داشت كه پاره ای از عفونتها در صورت مصرف نكردن آنتی بیوتیك ممكن است خطرناك باشند. هرگز در این فكر نباشید كه در صورتی كه بدن شما به آنتی بیوتیك قویتر نیاز دارد به جای آن از گیاهانی مانند زرشك استفاده كنید. اطمینان حاصل كنید كه دستورالعملهای درمانگر خود را رعایت می كنید.