شَنبَلیله یا شنبلید (نام علمی: Trigonella foenum-graecum) گیاهی است از تیره باقلائیان (Fabaceae) و به همین دلیل توانایی هم‌زیستی با باکتری‌های تثبیت کننده ازت را داشته و می‌تواند بخش زیادی از از نیتروزن مورد استفاده خود را تولید کند.

گیاهی است علفی به ارتفاع ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر با گلهایی منفرد و به رنگ روشن که رنگ میوه‌های آن زرد تا قهوه‌ای است.

این گیاه بومی ایران بوده و در بیشتر نواحی ایران از جمله آذربایجان، اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و دامغان می‌روید و به عنوان سبزی خوراکی کاشته شده و مصرف می‌شود.

شنبلیله در کنار راه‌ها نیز می‌روید و به این خاطر در قدیم به آن گل راه‌رو هم می‌گفتند.

شنبلیله دارای خواص اثر تقویتی، ملین، اشتهاآور، خلط آور و ضدتب، محرک جریان شیر و کاهنده قندخون است.همچنین این گیاه حاوی مقادیر زیادی آهن، فسفر و ویتامین دی است. شنبلیله یک داروی گوارشی تلخ است و می‌توان آن را در بیماری قند و به صورت موضعی در التهابات پوستی مصرف کرد.جوشانده دانه‌های این گیاه برای نرمی پوست و همچنین رفع تحریکات جلدی به کار می‌رود. به این منظور می‌توان جوشانده آن را به شکل کمپرس به کار برد.دانه‌های شنبلیله به لحاظ دارا بودن برخی عناصر همچون آهن در درمان ضعف عمومی بدن بسیار موثر است.جوشانده دانه‌های این گیاه اگر به صورت غرغره مصرف شود و در رفع ورم لوزه‌ها بسیار مفید و موثر است، همچنین از جوشانده آن برای افزایش میزان شیر در دوران شیردهی می‌توان استفاده کرد.پودر گیاه را می‌توان به صورت خمیر درآورده و روی کورک و دُملهای چرکی پوست قرار داد.

دانه‌های شنبلیله که مهم‌ترین قسمت دارویی این گیاه است با بازکردن مجاری عروق خون، از بروز سکته قلبی جلوگیری می‌کند. این گیاه سرشار از آهن است. پزشکان مصرف این گیاه را به افرادی که مبتلا به کم خونی، کمبود آهن و کمبود هموگلوبین خون اند، توصیه می‌کنند این گیاه علاوه بر ایران در هند ایتالیا واسپانیا کشت می‌شود.

شنبلیله را بعد از شستن خشک کرده خرد کنید روزی ۳ بار به مقدار یک قاشق مربا خوری با ماست مخلوط کرده میل نمایید برای پایین اوردن قند خون بسیار موثر می‌باشد. شنبلیله از زمان‌های دور به عنوان بزرگ کننده سینه شناخته شده و حاوی دایوسگنین است که به استروژن مصنوعی نیز معروف است.

عوارض جانبي

طبق نظر كميسيون E آلمان و نيز خط مشي فرانسه مصرف خوراكي دانه شنبليله مجاز است. همچنين در طب سنتي شنبليله بي ضرر و مطمئن شناخته شده، اما برخي اثرات جانبي با مصرف آن همراه بوده‌اند. مواردي از ايجاد حساسيت توسط اين گياه مشاهده گردیده است. به عنوان مثال شنبليله موجود در پودر كاري در يك بيمار باعث علائمي نظير تنگي مجراي تنفسي و اسهال شده است. بنابراين بيماراني كه به شنبليله آلرژي دارند بايد در مصرف آن دقت نمايند. از آنجائي كه دانه‌هاي اين گياه حاوي مشتقات كومارين است با مصرف آنها ريسك خونريزي افزيش مي يابد. سرگيجه و نفخ از ساير آثار جانبي گزارش شده است.

مصرف در بارداري و شيردهي

در مطالعات تجربي شنبليله اثراتي مشابه اكسي توسين (هورمون تحريك كننده رحم و غدد پستاني) نشان داده است. بنابراين مصرف آن در زنان باردار و مادران شيرده توصيه نمي شود.

تداخلات دارويي

-دانه هاي اين گياه حاوي كومارين است و در صورتي كه همراه با آسپرين و داروهاي ضد انعقاد نظير وارفارين و هپارين استفاده شود سبب افزايش شاخص INR و افزايش احتمال خونريزي مي شود. بنابراين توصيه مي شود بيمار حداقل 7 روز قبل از هر گونه عمل جراحي مصرف گياه را قطع كند.
- شنبليله سبب تشديد اثرات داروهاي پايين آورنده كلسترول و قند خون مي شود.
- از آنجائي كه دانه شنبليله حاوي تركيبات استروئيدي است احتمال تداخل آن با داروهاي هورموني وجود دارد.
- به علت داشتن مقدار زيادي فيبر و موسيلاژ ممكن است جذب ساير داروها را مختل كند. لذا حداقل 2 ساعت قبل يا بعد از مصرف دارو از خوردن شنبليله پرهيز گردد.

منابع:

Madar Z, Abel R, Samish S, Arad J. Glucose lowering effect of fenugreek in non-insulin dependent diabetes. Eur J Cancer Prev 1988; 42: 51-4.

Barnes J, Anderson LA, Phillipson JD. Herbal medicines. 3th ed. London: Pharmaceutical Press; 2007. 260-2.

Vallette G, Suavaire Y, Baccou JC, Ribes G. Hypocholestrolemic of fenugreek seeds in dogs. Atherosclerosis 1984; 50: 105-11.

Sauvaire Y, Ribes G, Baccou JC. Implication of steroid saponins and sapogenins in the hypocholesterolemic effect of fenugreek. Lipids 1991; 26: 191-7.

Duke JA, Bogenschutz-Godwin MJ, duCellier J, Duke PAK. Handbooke of medicinal herbs. 2nd ed. New York: CRC Press; 2002. 296-7.

اسمت، پيتر؛ كلر، كنستانتين؛ هانسل، رودولف؛ چاندلر، فرانك. عوارض جانبي داروهاي گياهي. ترجمه محسن تفقدي. چاپ سوم. مشهد: انتشارات دانشگاه علوم پزشكي مشهد، 1383. ج.2 ص. 165.

شنبلیله به عنوان یکی از سبزیها در تهیه خوراک‌های ایرانی مثل قرمه سبزی و کوفته برنجی استفاده می‌شود.

برای تهیه پماد شنبلیله 3 تا 4 قاشق سوپخوری در دانه شنبلیله را با سركه مخلوط كرده و برای رفع التهابهای سطحی پوست بدن مصرف كنید .برای تقویت عمومی بدن بهتر است كه دانه شنبلیله و گیاه آن را قبل از غذا مصرف كرد